Giftige planten in de tuin

Veel mensen hebben in hun tuin de prachtigste planten staan. Wat niet iedereen weet is dat verschillende van deze planten eigenlijk giftige planten in de tuin zijn. Ook hele normale planten waarvan je niet zou verwachten dat die giftig zijn. We noemen daarom een aantal planten die in veel tuinen voorkomen maar die in meer of mindere mate giftig zijn. Maar diezelfde planten worden – in lichtere doseringen – van oudsher ook gebruik als geneeskrachtige kruiden.

Natuurlijk is het over het algemeen nooit de bedoeling om zomaar (delen van) een plant of besjes te eten. Let daarom ook altijd goed op welke planten je in de tuin zet als je kinderen en/of huisdieren hebt. Hoewel sommige planten dus ook gebruikt worden of werden in traditionele geneeskunde is het uitdrukkelijk NIET de bedoeling om hier zelf mee te gaan experimenteren. Ga bij klachten altijd naar een arts.

Er zijn over de hele wereld heel veel giftige planten. We beperken ons hier tot planten die in Nederlandse tuinen te vinden zijn (in willekeurige volgorde).

• Monnikskap (Aconitum)
• Anemoon (Anemone)
• Blauwe- en goudenregen (Wisteria & Laburnum anagyroides)
• Buxus
• Hulst
• Taxus
• Rododendron & Azalea
• Vingerhoedskruid (Digitalis purpurea)
• Voorjaarsbloemen
• Klimop (Hedera helix)
• Oleander (Nerium oleander)
• Lupine (Lupinus)
• Hortensia (Hydrangea)

Monnikskap (Aconitum)

De monnikskap is berucht voor zijn giftigheid. Al in de oudheid wist men dat de Monnikskap giftig was. In het verleden zijn er ook verschillende mensen overleden door het gif. Zo werd het gif in China en India op pijlpunten gedaan. Tijdens de Indische Opstand in 1857 deden indische koks het in het eten van een Brits detachement. Dat liep gelukkig goed af doordat het eten eerst op een aap werd uitgeprobeerd. Die overigens dood neerviel. Het liep minder goed af voor Andre Noble (Canadees acteur) die tijdens een kampeertripje per ongeluk Monnikskap at. Maar ook dieren zoals wolven werden met het gif gedood.

Volgens de Griekse mythologie zou de plant uit het speeksel van hellehond Cerberus op de vruchtbare grond ontstaan zijn. Het is een geslacht van vaste planten uit de ranonkelfamilie (Ranunculaceae) en heeft ongeveer 300 – 400 soorten. Over de oorsprong van de naam doen zich verschillende verhalen de ronde. Een verhaal is dat naam afkomstig is van het Griekse woord ἀκόνιτον, wat “zonder strijd” betekent. Een verhaal verwijst naar de berg Akonitos in Pontos. Volgens Plinius verwijst de naam naar de oude havenstad Aconis aan de Zwarte Zee.

Alle delen van de plant zijn giftig, zelfs de honing van de plant bevat het gif aconitine. Je kunt zelfs een reactie krijgen als het sap van de plant op je huid komt.

Aconitine wordt ook gebruikt in de Kampo-geneeskunde, een traditionele geneeskunde in Japan die kruiden gebruiken. Daar wordt het middel gebruikt tegen rugpijn, impotentie, hypertensie, tegen een slechte vertering, bij problemen met het urinale systeem, bij slechte vitaliteit, diarree en buikpijn.

Anemoon (Anemone)

Ook de Anemoon komt uit de ranonkelfamilie. De naam Anemone stamt uit de antieke oudheid. Het ene verhaal vertelt dat de naam komt van het Griekse woord anemos wat “wind” betekent. Aan het hof van godin Flora was een nimf, Anemona genaamd. De man van Flora, Zephyros (de god van de wind) zou verliefd geworden zijn op Anemona waarna de jaloerse Flora haar in een bloem veranderde. Het andere verhaal is dat de naam een verbastering is van Adonis uit wiens bloed in het Midden-Oosten de rode anemoon ontstaan zou zijn.

Van de anemoon zijn vooral de bladeren en het sap giftig als je het aanraakt of inneemt. De meest voorkomende klachten bij inname zijn braakneigingen, last van je darmen en/of buik en een branderig gevoel in je mond en je keel. De anemoon bevat de stof protoanemonine die bij contact met de huid kan zorgen voor rode vlekken en blaren.

Blauwe- en goudenregen (Wisteria & Laburnum anagyroides)

De blauwe- en goudenregen zijn aan elkaar verwant, maar behoren niet tot hetzelfde geslacht. De blauwe regen heet Wisteria en de gouden regen Laburnum anagyroides. De naam Wisteria is gegeven door de Engelse botanist Thomas Nuttall. Die gaf het geslacht de naam “wisteria” als eerbetoon aan de Amerikaanse dokter Caspar Wistar (arts en anatoom). In 1816 werd voor het eerst de Chinese blauwe regen (wisteria sinensis) naar Engeland verstuurd. Grappig om te weten: de Chinese blauwe regen is linkswindend, de Japanse blauwe regen rechtswindend.

In de planten komt de stof cytisine voor. Het zijn vooral de peulen en dan met name de zwarte zaden daarin die giftig zijn. De zaden van de gouden regen bevatten zo’n 3% cytisine, de bloemen 0,2% en de bladeren 0,5%. Van cytisine kun je op zijn minst erge buikpijn krijgen. Vooral voor kinderen en dieren zijn de bonen erg giftig.

De van cytisine afgeleide stof vareniclin wordt vaak gebruikt om van het roken af te komen. Cytisine schijnt door ook bij te helpen en is vele malen goedkoper dan vareniclin.

Buxus

De buxus is een struik die in Nederland nog best veel gebruikt wordt. Al zorgt de buxusmot (Cydalima perspectalis) en de buxusschimmel (Cylindrocladium buxicola) ervoor dat er vaker overgegaan wordt naar de Ilex. Omdat er nogal wat vaagheden zijn rondom het aantal soorten maar ook het gebruik in de oudheid is het niet helemaal duidelijk hoe lang de buxus al bestaat. Maar in ieder geval heeft Plinius de Jongere beschreven dat hij de buxus gebruikte in zijn tuin en hij leefde van 62-113.

Bij inname is de gehele plant giftig. Ook het sap van de buxus kan giftig zijn. Je kunt er diarree van krijgen of moeten overgeven.

De buxus werd vroeger gebruikt als onheilwerende, duivelverdrijvende, lustremmende plant. De plant of het sap werden in de geschiedenis ook gebruikt in recepten tegen tandpijn, buikpijn, jicht, schurft, syfilis en oogklachten. Ook werd hij voorgeschreven bij “leverluiheid” en tegen griep en zelfs als haargroeimiddel die de haren rood of geel maakte. Er werd zelfs beweerd dat buxus pokken kon genezen. Het sap zou ook helpen bij slangenbeten.

Hulst (Ilex aquifolium)

Niet onbelangrijk om je te realiseren, zeker rond de kersttijd, is dat de hulst ook giftig is. De hulst komt al lang voor in de geschiedenis en dat kan ook niet anders, aangezien een hulstboom 100 jaar oud kan worden.

Van de hulst zijn zowel het blad als de bessen giftig bij inname. Je krijgt er buikpijn van, je kunt slaperig worden en gaan overgeven. Belangrijk om te weten is dat 20 bessen bij kinderen al dodelijk kunnen zijn. Dus hoe gezellig besjes ook staan in het kerststukje op tafel, misschien beter om de bessen eruit te laten.

In juni kunnen jonge hulstbladeren geplukt en gedroogd worden waarna er thee van gemaakt kan worden. Deze thee zou koortsverlagend en urinedrijvend zijn. Wij zouden er toch maar mee oppassen…

Taxus (Taxus baccata)

In veel tuinen staat een prachtige taxushaag. Maar ook de taxus is giftig. De taxus komt uit het geslacht van de coniferen. De naam taxus komt van het Griekse woord τόξο (toxo) dat ‘boog’ betekent. Van het woord toxo is ook het woord “toxisch” afgeleid. Het hout van de taxus werd vroeger dan ook vaak gebruikt voor het maken van bogen. In het Nederlands heeft de taxus baccata “Venijnboom”.

Het gebeurt regelmatig dat dieren overlijden door vergiftiging met taxus. Meestal door het voeren van snoeiafval. Dieren eten meestal niet van de taxus. Een handje naalden is al dodelijk voor een paard. De bessen zijn deels giftig. Het rode omhulsel is wel giftig, het rode vruchtvlees niet maar de pit weer wel. Kortom, gewoon niet innemen. Het gif in de taxus heet taxine en veroorzaakt hartritmestoornissen, hartstilstand, lever- en nierbeschadigingen en kan uiteindelijk dodelijk zijn.

Maar tegelijkertijd wordt het snoeisel van de taxus ook ingezameld omdat men van de werkzame stof uit taxus “paclitaxel” een medicijn tegen sommige vormen van kanker maakt. Heb je een taxusboom of -haag en wil je het snoeiafval inleveren? Dat kan via https://taxustaxi.nl/.

Rododendron & Azalea

De naam rododendron komt uit het Oudgrieks en is samengesteld uit de woorden ῥόδον (rhódon) wat “roos” betekent en het woord δένδρον (dendron) wat “boom” betekent. Grappig genoeg is het een geslacht uit de heidefamilie (Ericaceae). Er zijn zo’n 600 tot 1000 soorten. De azalea is door Carl Linnaeus als een apart geslacht gezien met destijds zes soorten. Later vond men dat het onderscheid tussen een rododendron en azalea niet goed te maken was en werden de azaleas ondergebracht binnen de Rhododendrons.

Van de planten zijn zowel de bloemen, bladeren en de honing giftig. De giftige stof heet grayanotoxine. Bij inname moet je overgeven, gaat je hart langzamer kloppen, gaan je ogen tranen en kun je een neusslijmvliesontsteking krijgen. Volgens Plinius de Oudere (de oom van Plinius de Jongere) beschreef dat een leger dat Pontus in Turkey was binnengevallen, vergiftigd was met de honing waardoor zij verslagen werden. Voor paarden kan het eten van de plant dodelijk zijn.

In sommige delen van Turkije wordt honing van een azalea gemaakt die een hallucinerende (en soms dodelijke) werking heeft, genaamd “mad honey”. Ook kan de honing laxerend werken. In de oudheid vertelde Xenophon over het gedrag van soldaten die honing gemaakt van rododendrons hadden gegeten.

Vingerhoedskruid (Digitalis purpurea)

De vingerhoedskruid komt in Nederland heel veel voor. Zowel in tuinen als in de wilde natuur. De witbloemige variant Digitalis purpurea ‘Alba’ heeft op de Nederlandse Rode lijst van planten gestaan.

De plant bevat digoxine en digitoxine en is erg giftig. De hele plant is giftig maar vooral de zaden en bladeren zijn erg giftig. Bij inname kun je hartritmestoornissen krijgen. Ook kun je last krijgen van overgeven en diarree.

Digoxine wordt gebruikt in een medicijn tegen hartritmestoornissen. Ook wordt het gebruikt bij hartfalen, hoewel dat steeds minder wordt toegepast. de Engelse arts William Withering (1741-1799) uit Birmingham ontdekte dat vingerhoedskruid hielp bij ernstig oedeem van de benen. Hij merkte ook dat bij gebruik de hartslag trager werd. Vingerhoedskruid wordt gerekend tot de “heksenkruiden” en soms wordt er “heksenzalf”van gemaakt. Deze zalf heeft een hallucinerende werking, waarbij de gebruiker ervaart dat hij zich in een astrale wereld bevindt of het gevoel heeft in een dier te zijn veranderd.

Voorjaarsbloemen

Voorjaarsbloemen zoals hyacint, tulp, narcis en sneeuwklokje kunnen ook de nodige problemen opleveren, als je ze inneemt. De hyacint komt uit de aspergefamilie (Asparagaceae). De hyacint bestaat al heel lang en komt uit het Middellandse Zee gebied. Er zijn zo’n Er zijn meer dan tweeduizend cultivars gekweekt.

Het sneeuwklokje (Galanthus nivalis) komt uit de narcisfamilie (Amaryllidaceae). De naam Galanthus komt van Oudgriekse woorden γάλα, (gala) wat “melk” betekent en ἄνθος, (anthos) wat “bloem” betekent. Het woord nivalis betekent: “in of bij de sneeuw groeiend”.

De tulp komt uit de Leliefamilie (Liliaceae) en komt oorspronkelijk uit Turkije.

De naam narcis komt van Narcissus, een jongeman uit de Griekse mythologie. Hij werd zo verliefd op zichzelf dat hij alleen maar naar zichzelf kon staren in het water en uiteindelijk stierf. Na zijn door was er alleen nog maar een bloem met een geel hart en witte bloemblaadjes.

De bollen, zaden en bladeren zijn giftig en kunnen braken, buikpijn en diarree veroorzaken. Ook kun je er jeuk van krijgen bij huidcontact.

Klimop (Hedera helix)

De klimop is een dankbare plant in de tuin. Wil je snel een gaasschutting begroeit hebben, dan is de klimop de juiste plant. Ook een muur wort al snel door een klimop overgenomen. Het is ook een fijne plek voor vogels om hun nest in te maken. De klimop is een groenblijvende, houtige liaan uit de klimopfamilie (Araliaceae).

En zie je nu vogels de besjes van de klimop eten, vooral merels zijn er gek op, volg dan niet hun voorbeeld. Want zowel het blad als de bessen zijn voor mensen giftig. Je kunt er huiduitslag, buikpijn en koorts van krijgen. Ook kun je last krijgen van braken en sufheid. Als je er veel van inneemt kun je zelfs in een coma raken.

In een klimop zit veel saponine. Een afkooksel van klimopbladeren wordt daarom ook wel gebruikt als wasmiddel.

Oleander (Nerium oleander)

In de zomermaanden geeft niets een zo mediterraans gevoel als een bloeiende oleander. De oleander komt uit de uit de maagdenpalmfamilie (Apocynaceae). Omdat een oleander zo wijdverbreid is over de wereld, is het niet bekend waar de plant oorspronkelijk vandaan komt.

Volgens Theophrastus (een leerling van Aristoteles) werd de oleander op de veldtocht van Alexander de Grote als gifplant gebruikt. En in de 16e 1en 17e eeuws staat de oleander in kruidenboeken als demonenkruid dat mens en vee kon doden. Vroeger werden aftreksels van de bladeren als menstruatiebevorderend middel en als abortusmiddel ingezet.

De oleander wordt als een van de giftigste planten beschouwd. Een blad is voldoende om een kind te doden. Honderd gram van de plant zou voldoende zijn om een paard te doden. De gehele plant is giftig. Je kunt last krijgen van braken, buikpijn en duizeligheid. Ook kun je slaperig worden en een onregelmatige hartslag krijgen. Uiteindelijk kan inname dodelijk zijn.

Lupine (Lupinus)

De lupine is een geslacht uit de vlinderbloemenfamilie (Fabaceae). In het wold komt alleen de vast lupine voor in Noordwest Europa die ingevoerd is vanuit Noord-Amerika in de 19e eeuw. De zaden van lupine zijn rijk aan eiwitten en vezels waardoor ze in een vegetarisch dieet passen. Australië leverde in 2004 met bijna 1 miljoen ton, 87% van de wereldproductie. De voedselindustrie verwerkt sinds de jaren negentig steeds vaker lupinemeel in producten als pasta’s, koekjes, pannenkoekenmeel en snacks. Lupinemeel wordt ook wel gezien als een alternatief voor soja.

Bij lupine gaat het er niet zozeer om dat ze giftig zijn, maar je kunt er wel allergisch voor zijn. Die allergie is vergelijkbaar met een pinda-allergie. De zaden kunnen bij inname voor een verlamming in het zenuwstelsel zorgen. Daarom moeten fabrikanten tegenwoordig ook op hun verpakking vermelden als het product met lupine gemaakt is.

Hortensia (Hydrangea)

De hortensia is een van de meest voorkomende planten en in veel tuinen staat er wel een. Waar de naam vandaan komt, is niet helemaal zeker. Men vermoed dat het vernoemd is naar Hortense van Nassau was, dochter van Karel Hendrik Nicolaus Otto die Prins van Nassau-Siegen was. Er zijn zo’n 100 soorten. De geslachtsnaam hydrangea komt van de Griekse woorden “hydro” dat water betekent en het woord “angeion” dat vat of kruik betekent en verwijst naar de bolle vorm van de bloem.

De hortensia bevat cyanide. Nu zullen huisdieren en mensen waarschijnlijk niet snel van de plant eten maar bij inname kun je last krijgen van braken, diarree en depressie en het kan gevolgen hebben voor de bloedsomloop. Ook in gedroogde vorm is een hortensia giftig.

Natuurlijk zijn er nog veel meer planten die giftig zijn maar die we hier niet noemen. Wil je meer weten over giftige planten in de tuin of hier een plant toegevoegd hebben? Stuur dan een mailtje.